Rollwerk
Rollwerk, czyli ornament kartuszowo-zwijany, to jeden z ornamentów popularnych w sztuce późnego renesansu i manieryzmu. Rollwerk naśladuje wygląd zwiniętych pasów i arkuszy blachy, zwiniętych w spirale, załamanych lub skręconych. Ornament kartuszowo-zwijany pojawił się najwcześniej w Italii. Włoskie przykłady dotowane są już na lata 20. XVI wieku, a ich rozwój związany jest z popularnym motywem groteski. Renesansowe Włochy były wzorem dla wielu europejskich artystów, a szybkiemu rozpowszechnianiu nowych motywów sprzyjał obieg rycin i wzorników, a także podejmowane przez artystów podróże. Już w latach 30. nowy ornament przyjął się we Francji (Fontainebleau), zaś dwie dekady później był już powszechnie stosowany na północy, w Niderlandach i krajach niemieckich. Do popularyzacji ornamentu przyczynili się tacy graficy, jak Cornelis Floris oraz Hans Vredeman de Vries. Rollwerk na północy Europy często łączony bywał z ornamentem okuciowym, a także licznymi ozdobnymi dodatkami. Popularny był do połowy XVII stulecia, później stracił popularność na rzecz ornamentu chrząskowo-małżowinowego i zanikł. W Rzeczpospolitej pojawił się pod wpływem artystów z pogranicza włosko-szwajcarskiego. Jednym z najwcześniejszych przykładów jego zastosowania jest nagrobek biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego na Wawelu, autorstwa Jana Michałowicza z Urzędowa. Popularny w Polsce stał się rollwerk około 1570 roku. Ornament kartuszowo-zwijany dekorował elementy architektoniczne, w tym portale, obramienia okien, nagrobki. Występował także w grafice i rzemiośle artystycznym, miedzy innymi meblarstwie i złotnictwie. Powszechnie spotykany w obramieniach kartuszy.
