Pagoda
Pagoda – rodzaj wielokondygnacyjnej wieży, w której każda kondygnacja przekryta jest osobnym dachem, najczęściej z narożnikami skierowanymi ku górze; typ budowli rozpowszechniony w buddyjskiej architekturze sakralnej Dalekiego Wschodu, od Indii, przez Nepal, Chiny, Koreę, Wietnam po Japonię. Pod względem funkcji, pagoda wywodzi się z buddyjskiej stupy. Wieża wznosi się nad miejscem pochówku buddyjskiego świętego, nad relikwiami. Pagoda jest z reguły jednym z obiektów składających się na kompleks klasztoru buddyjskiego. O ile o funkcji obiektu zadecydowała religijna tradycja Indii, na bryłę typowej pagody większy wpływ miała architektura chińska, zwłaszcza starożytne wieże obserwacyjne i budynki lou. Choć przez wieki pagody wznoszono w wielu różnych stylach, stereotypowym skojarzeniem pozostaje chińska budowla na planie prostokąta, z charakterystycznym dachem na każdej kondygnacji.
Architektura starożytnych Chin
Pagoda może być zbudowana z różnych materiałów. Najpopularniejszym z nich było drewno. Budowano jednak także wieże z cegły, wypalanej albo suszonej na słońcu. Jako materiałów wykończeniowych używano cegły glazurowanej, niekiedy takich materiałów, jak płyty kamienne, brąz, żelazo czy porcelana. Niektóre budowle noszą takie nazwy, jak Żelazna Pagoda – najczęściej jednak nie chodzi o materiał, z którego wzniesiono budowlę, a o charakterystyczny kolor albo uzasadnienie wywodzące się z lokalnej tradycji. Pagody, zwłaszcza drewniane, mogły mieć znaczną wysokość. Budynki wznoszone między V a VII wiekiem osiągały wysokość 50 metrów. Niezachowana do czasów współczesnych pagoda w Chang'an z 611 roku przekraczała 100 m wysokości. Najwyższa istniejąca do dziś pagoda Liaodi w prowincji Hebei liczy 82 m wysokości. Do dziś zachowały się w Chinach liczne ceglane budowle wysokości kilkudziesięciu metrów. Najstarsze chińskie pagody, które istnieją do dziś, wybudowano w VI stuleciu. Pagody mogą być budowane na planie kwadratu, wieloboku albo koła. Tradycyjnie liczba kondygnacji jest nieparzysta. Pagody, ze względu na efektowny wygląd, budziły zainteresowanie europejskich podróżników. Ich sylwetki pojawiają się niekiedy w dekoracjach chinoiserie. W XVIII i XIX wieku zainteresowanie kulturą Dalekiego Wschodu (por. historyzm) doprowadziło do wzniesienia pewnej liczby inspirowanych chińską architekturą budynków w Europie. Najbardziej efektownym z nich jest pawilon ogrodowy – pagoda w brytyjskich Kew Gardens, wybudowane według projektu Williama Chambersa w 1762 roku. Budynki nawiązujące do bryły pagody wznoszono także w XX wieku, np. wieżowiec Taipei 101 na Tajwanie.
