Ikonostas
Ikonostas (przegroda) to w architekturze sakralnej prawosławia ściana oddzielająca prezbiterium (swiatłyszcze) od nawy (naos). Przegroda ta w symboliczny sposób oddziela strefę sacrum od profanum, część dostępną dla wiernych od sanktuarium dostępnego tylko dla kapłana. Historia ikonostasu sięga architektury wczesnochrześcijańskiej (templon) i bizantyjskiej. W najbogatszej formie ukształtował się na Rusi pod koniec XIV wieku, przyjmując postać ściany całkowicie oddzielającą prezbiterium od pozostałej części cerkwi. Ściana przebita jest trojgiem wrót. Pozostałą powierzchnię zajmują ikony ułożone w określonym porządku, o bogatym programie ikonograficznym. Ruski wzór ikonostasu został zaadaptowany na ziemiach bizantyjskich, w Mołdawii, na Wołoszczyźnie, Bałkanach i w Grecji, a także w Rzeczpospolitej. W Polsce cerkwie budowano głównie we wschodniej i południowej części kraju, ikonostas w pełnej formie spotykany jest przede wszystkim na Podkarpaciu.
Ikonostas – schemat
Trzy wrota w ścianie ikonostastu mają różne znaczenie. Najważniejsze z nich są środkowe, zwane carskimi lub królewskimi. Używane są one tylko przez kapłana sprawującego liturgię i otwierane z okazji ważniejszych świąt. Zwykle używane są natomiast wrota boczne, zwane diakońskimi (północne i południowe). Na carskich wrotach namalowane są wyobrażenia czterech ewangelistów. To element złożonego układu przedstawień, pokrywających niemal cały ikonostas. Zwykle ikony zgrupowane są w pięć rzędów (jarus), a układ przedstawień określony jest przez kanon. W pierwszym rzędzie w centrum znajdują się wyobrażenia Chrystusa Pantokratora i Bogurodzicy z małym Jezusem, zaś z boków patron danej świątyni oraz święty otaczany kultem w okolicy czy rejonie. Miejsce z prawej jest przypisywane postaci ważniejszej, z lewej mniej ważnej. Miejsce w środku jest ważniejsze, niż z boku. Wyżej znajduje się rząd ikon poświęconym dwunastu najważniejszym świętom. Kolejny rząd to Deesis, następny prorocy i ojcowie Kościoła, w najwyższym rzędzie patriarchowie starotestamentowi, a w środku wyobrażenie świętej Trójcy albo Boga Ojca. Powiązane hasła: bazylika, cerkiew, świątynia grecka, świątynia wczesnochrześcijańska, templonWięcej informacjiBańkosz R., Cerkwie bieszczadzkich Bojków, Krosno 2010Florenski P., Ikonostas i inne szkice, Warszawa 1984Кудрявцева Т. Н., Федоров В. А. Высокий русский иконостас, [w:] Патриаршие пруды, 2004Michniewscy M. i A., Duda M., Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja, Pruszków 2003Uspienski L., Symbolika cerkwi, 2000
